इगतपुरी हे नाशिक जिल्ह्यातील एक थंड हवेचे ठिकाण, पर्वतीय स्थळ आणि रेल्वे स्टेशन आहे, जे मुंबई-आग्रा महामार्गावर असून धुक्याचे साम्राज्य, निसर्गरम्य धबधबे (विशेषतः पावसाळ्यात), विपश्यना ध्यान केंद्र (धम्मगिरी), त्रिंगलवाडी किल्ला यांसारख्या पर्यटन स्थळांसाठी प्रसिद्ध आहे, तसेच ते एक महत्त्वाचे रेल्वे जंक्शन असून मध्य रेल्वेसाठी महत्त्वाचे स्थान आहे.
- ठिकाण: नाशिक जिल्हा, महाराष्ट्र, पश्चिम घाटात स्थित.
- वैशिष्ट्ये: थंड हवेचे ठिकाण, डोंगर आणि निसर्गरम्य ठिकाणे, रेल्वे जंक्शन.
- पर्यटन: धम्मगिरी (विपश्यना), त्रिंगलवाडी किल्ला, विविध धबधबे (पावसाळ्यात), आणि साहसी ट्रेकिंगसाठी प्रसिद्ध.
- रेल्वे: मध्य रेल्वेवरील महत्त्वाचे स्थानक, रेल्वे कर्मशाळा आहेत.
- ऐतिहासिक संदर्भ: ‘इगत’ (कठीण) आणि ‘पुरी’ (ठिकाण) यावरून नाव, एकेकाळी ब्रिटिश अधिकाऱ्यांसाठी आश्रयस्थान.
कशासाठी प्रसिद्ध:
- धम्मगिरी विपश्यना केंद्र: जगातील एक मोठे ध्यानकेंद्र.
- ट्रेकिंग व साहस पर्यटन: कळसुबाई, रतनगड, हरिश्चंद्रगड यांसारखे लोकप्रिय ट्रेक.
- निसर्ग सौंदर्य: पावसाळ्यातील धबधबे, हिरवीगार दऱ्या, विलोभनीय नजारे.
- चित्रपट चित्रीकरण: सुंदर निसर्गामुळे बॉलिवूड चित्रपटांसाठी आवडते ठिकाण.
1) भौगोलिक स्थान व क्षेत्रफळ-
इगतपुरी तालुका हामहाराष्ट्र राज्यातील नाशिक जिल्ह्यात असून तो सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेला आहे. मुंबई-आग्रा राष्ट्रीय महामार्ग (NH-160) व मध्य रेल्वे मार्गावरील एक महत्त्वाचा रेल्वे जंक्शन म्हणून इगतपुरी ओळखला जातो. या तालुक्याच्या परिसरात डोंगर, दऱ्या, अरण्ये असून महाराष्ट्रातील सर्वोच्च शिखर कळसुबाई (1,646 मीटर) याच तालुक्यात आहे.
- अक्षांश व रेखांश: सुमारे 19°30′ उत्तर अक्षांश व 73°33′ पूर्व रेखांश
- क्षेत्रफळ: सुमारे750 चौ. कि.मी. (अधिकृत नोंदींनुसार बदलू शकते)
- सीमा:
- उत्तर – त्र्यंबकेश्वर व नाशिक तालुका
- पूर्व – सिन्नर तालुका
- दक्षिण – अकोले तालुका (अहमदनगर जिल्हा)
- पश्चिम – ठाणे जिल्हा
2) लोकसंख्या-भारताची जनगणना 2011 नुसार, नाशिक जिल्ह्यातील इगतपुरी तालुक्याची एकूण लोकसंख्या 3,02,548 आहे.
- पुरुषांची संख्या: 1,55,016
- स्त्रियांची संख्या: 1,47,532
- लिंग गुणोत्तर: प्रति 1000 पुरुषांमागे सुमारे 952 स्त्रिया
- साक्षरता दर: सुमारे 74%
- ग्रामीण लोकसंख्या: बहुसंख्य लोक गावांमध्ये राहतात व शेती हा प्रमुख व्यवसाय आहे.
- शहरी लोकसंख्या: इगतपुरी शहर हे मुख्य शहरी केंद्र आहे.
3) हवामान-
इगतपुरी तालुक्याचे हवामान उष्ण कटिबंधीय मान्सून प्रकारचेअसून ते सह्याद्री पर्वतरांगांमुळे प्रभावित आहे. येथे प्रचंड पाऊस व थंड हवामान ही वैशिष्ट्ये आहेत.
- उन्हाळा (मार्च ते मे): तापमान साधारण 255से. ते 355से. पर्यंत राहते. मैदानी भागांच्या तुलनेत उन्हाळा सौम्य असतो.
- पावसाळा (जून ते सप्टेंबर): येथे अतिवृष्टी होते. वार्षिक सरासरी पर्जन्यमान सुमारे 2,50003,000 मि.मी.आहे. या काळात डोंगर, दऱ्या, धबधबे आणि निसर्ग हिरवागार दिसतो.
- हिवाळा (नोव्हेंबररफेब्रुवारी):थंडावा जाणवतो. तापमान 100से. ते 155से.पर्यंत खाली जाते.
- वैशिष्ट्य: सुखद हवामान आणि पावसाळ्यातील निसर्गामुळे इगतपुरी हे लोकप्रियहिल स्टेशनव मुंबईईनाशिककरांसाठी आकर्षक पर्यटन स्थळ आहे.
4) राजकीय माहिती-
- इगतपुरी हा नाशिक जिल्ह्यातील तालुका आहे.
- येथे इगतपुरी (अ.जा. राखीव) विधानसभा मतदारसंघ आहे.
- हा तालुका नाशिक लोकसभा मतदारसंघात येतो.
- गावपातळीवर ग्रामपंचायती, तर शहरात नगरपरिषद कार्यरत आहे.
- तालुक्याच्या कारभारावर देखरेख करण्याची जबाबदारी गटविकास अधिकारी (BDO) व जिल्हा परिषद, नाशिक यांच्याकडे आहे.
